Overal kom je schriftelijke communicatie tegen: op straat, in de winkel, via reclames en social media. Schriftelijke communicatie wordt ook wel gedefinieerd als het communiceren via geschreven woorden. Vaak worden woorden op dezelfde manier geschreven als hoe ze uitgesproken worden. Daarbij is altijd eerst een gesproken taal nodig om geschreven taal te vormen. Problemen binnen schriftelijke communicatie kunnen makkelijk ontstaan (Leerplein Zwolle, 2020). Door stoornissen of aandoeningen, waaronder afasie en dyslexie, kan een boodschap door middel van schrift moeilijk overgebracht worden aan een ander.

 

Context, scope & definitie

Van dichtbij maak ik mee hoe lastig het voor iemand met een aandoening of stoornis kan zijn om woorden te vormen en dat dit gevolgen heeft in de communicatie met anderen. Mijn opa heeft afasie, een aandoening in zijn taalvermogen (Hersenstichting, 2019).  Mensen vinden het lastig om met mijn opa te communiceren. Vaak denken zij dat hij niets meer begrijpt, maar dit is niet het geval. Dit is de aanleiding geweest om jou door middel van het leesplankje aap-noot-mies mee te nemen in verschillende stoornissen en aandoeningen. Hiermee wil ik bereiken dat andere mensen meer inzicht krijgen in de betekenis van een aandoening of stoornis.

Een van de bekendste manieren om te leren lezen is het leesplankje aap-noot-mies van M.B. Hoogeveen (1863-1941). Zijn uitgangspunt met dit leesplankje was om onder andere kinderen door middel van een actieve rol te leren lezen, bezig zijn met losse letters zou dit bevorderen. De kern van de methode was het ontleden van woorden in klanken (analyse) en het vervolgens samenvoegen van klanten tot woorden (synthese) (Ooms & Boer, 2018).

Binnen dit project heb ik onderzoek gedaan naar het vormen van woorden bij mensen met een aandoening of stoornis. Hiervoor zijn de volgende hoofd- en deelvragen opgesteld:

Hoofdvraag:

• Hoe vormen mensen met een aandoening of stoornis woorden op schrift?

 Deelvragen:

• Welke woorden vormen mensen met een stoornis, handicap of syndroom bij verschillende afbeeldingen?
• Welke verschillen zijn er tijdens het vormen van schriftelijke woorden binnen de verschillende stoornissen en aandoeningen?
• Wat kan een designer leren van het vormen van woorden bij mensen met een stoornis of aandoening?

 

Methode en aanpak

De eerste stap binnen mijn creatieve proces was informatie opzoeken over afasie middels deskresearch. Deze informatie is aangevuld middels testjes bij mijn opa. Op basis van de uitkomsten hiervan heb ik drie ideeën geschetst en heb ik gerichte feedback ontvangen van studenten en docenten. De rode draad door mijn gehele project was: doen en maken. Dit houdt in dat al mijn ideeën en uitkomsten visueel zijn gemaakt door schetsen, moodboards, inspiration wall en prototyping (CMDmethods, 2020).  Het onderwerp werd door deze methodes tastbaar en concreet.

 

 

Initieel heb ik mij bezig gehouden met het maken van low fidelity prototypes, deze producten waren makkelijk aan te passen. Ter verdere inspiratie over het verwoorden van taal in beeld heb ik het taalmuseum gebruikt. Dit museum maakt taalkennis zichtbaar en vergroot zo het enthousiasme voor taal (taalmuseum, 2020).

 

Halverwege mijn creatieve proces heb ik gekozen om meerdere stoornissen en aandoeningen te behandelen. Deskresearch leidde tot een beter beeld over wat de aandoeningen en stoornissen inhielden en tot welke categorie ze behoorden. Ik heb contact gezocht met vijf verschillende mensen met een aandoening of stoornis. Zij hebben het leesplankje ‘aap, noot, mies’ ingevuld op hun manier. De uitkomsten zijn gefotografeerd en besproken in een expertinterview met Thalia de Jong, een Nederlandse fotograaf. Voor het fotografische gedeelte heb ik mij laten inspireren door de foto exposities Obama’s People van Nadav Kander en Humanæ van Angélica Dass. In hun werk sprak het minimalistische mij aan, de achtergrond is egaal waardoor je wordt verplicht om naar het beeld te kijken met daarbij de boodschap.

 

Uitvoering & experimenteren

Vanuit de gedachte dat mijn opa verstrengeld zit met woorden in zijn hoofd heb ik een moodboard gemaakt. Dit onderzoek heb ik voortgezet door middel van testjes. De belangrijkste uitkomst kwam voort uit de test waarbij ik hem een plaatje voorlegde en hij deze moest benoemen. Het lukte mijn opa (bijna) nooit om de juiste benaming te geven aan het plaatje. In een brainstormsessie met Kirsten Velleman kwam het leesplankje ‘aap, noot, mies’ aan de orde. Deze uitkomsten hebben geleid tot het leesplankje ‘aap, noot, afasie’.

 

 

Tijdens het pitchen van mijn onderwerp aan Dagmar Donners en Rob van den Idsert kwam naar voren dat ik mensen wilde laten ervaren wat iemand met afasie ervaart. Wegens deze reden heb ik de ‘aap, noot, afasie’ verder ontwikkeld naar een prototype waarbij aan de ene kant de juiste benaming staat bij de afbeelding en aan de andere kant de benaming van iemand met afasie. Lucia de Sluijs zei het volgende: “Het zou nog sterker zijn als je interactief met de aap, noot, afasie bezig kan zijn.” Voor mij betekende deze interactie een duidelijker indruk van het ziektebeeld. Ik zie mijn opa regelmatig gefrustreerd raken om bepaalde woorden uit te spreken. Hierbij gaf Dagmar het volgende aan: “Creëer een beeld waarbij iemand daadwerkelijk de worsteling van iemand met Afasie voelt”.

 

 

Tot in de jaren zestig van de afgelopen eeuw was het leesplankje gangbaar in het onderwijs. Nu is aap, noot, mies uitgegroeid tot een icoon van de Nederlandse cultuur (Lange, H, 2010). Het maakt niet uit aan welke generatie je het taalplankje laat zien, (bijna) iedereen weet wat het is. Rob gaf vanaf het begin van mijn proces aan dat het leesplankje een interessante ingang was voor mijn creatieve proces. Door gebruik te maken van het bestaande leesplankje, is het idee gekomen om meerdere aandoeningen en stoornissen te betrekken in mijn project.  In totaal hebben vijf verschillende mensen het taalplankje ingevuld. De vijf stoornissen of aandoeningen zijn: afasie, dyslexie, ADD, ADHD en psychose.

 

 

Tijdens het fotograferen van de leesplankjes ervaarde ik problemen met de belichting. Na advies van Rob heb ik geëxperimenteerd met driepuntsbelichting, dit bestaat uit drie verschillende punten licht: key light, fill light en backligh (koster,2017). Door het taalmuseum ben ik terecht gekomen bij de filmmaakster en fotograaf Thalia de Jong. Om mijn fotografie te verbeteren heb ik met haar een expertinterview gehouden. In dit interview gaf Thalia aan dat een donkere achtergrond zorgt voor minder schaduwen en de tip om zo dicht mogelijk bij het originele leesplankje te blijven. Door de lettertype en de kleur van de letters aan te passen naar het origineel ontstond eenheid in het taalplankje. Dagmar gaf als feedback om te experimenteren met verschillende elementen bij het taalplankje. Ik heb ervoor gekozen om dit niet te doen, omdat ik vind dat de boodschap door middel van minimalisme het beste overkomt.

 

 

Initieel ging ik voor een foto expositie. Voor de foto’s stond een tafel met daarop uitleg over de verschillende aandoeningen en stoornissen. De feedback van Rob om de naam van de aandoening of stoornis weg te laten, heeft mij doen beseffen dat ik mensen eerst zelf laat nadenken welke aandoening of stoornis bij het beeld bedoeld wordt. Dagmar gaf aan altijd een boekgevoel te krijgen bij mijn project. Na een feedbacksessie met Gidie Vogels, fotograaf en journalist kwamen we op het volgende idee: Het boek is een verwijzing terug naar de taal voortkomend uit het taalplankje. Het boek zal een oud schoolboek stijl krijgen. Dit verwijst naar mijn doel om mensen inzicht te laten krijgen in een aandoening of stoornis en het ouderwetse leesplankje.

 

 

 

[aesop_gallery id=”4788″ revealfx=”off” overlay_revealfx=”off”]

 

 

Evaluatie & conclusie

Gedurende dit project heb ik mijn maatschappelijke doel kunnen behouden om mensen inzicht te geven in verschillende aandoeningen en stoornissen. Het creatieve proces heeft mij geleverd dat ik meer vaardigheden heb ontwikkeld als het gaat om het omzetten van een onderwerp in een creatief concept. Vanuit verschillende (menselijke) perspectieven heb ik gekeken naar de mogelijkheden om mijn boodschap in beeld te brengen. Dit heb ik met alle respect en plezier gedaan. De mensen met een aandoening of stoornis hebben mij geleerd om nog meer out of the box te denken. Zij zullen zich in sommige gevallen meer moeten inspannen om zich duidelijk te maken naar een ander, maar in de (meeste) gevallen lukt dat altijd. Daarnaast heeft de feedback gedurende het seminar meer vertrouwen gegeven in het vermogen tot concept- en designontwikkeling.

 

De toekomst van…

Op dit moment bestaat het concept uit vijf verschillende aandoeningen en stoornissen. In de toekomst zouden meer ziektes, aandoeningen en stoornissen toegevoegd kunnen worden. Hierdoor zal er in het boek een categorisatie plaatsvinden, waardoor je naast de ziektes, aandoeningen en stoornissen ook leert over de categorieën waar ze onder vallen. Het boek kan op verschillende plekken ingezet worden, denk aan een biologieles op de middelbare school maar ook in een bibliotheek als expositie. Op dit moment zal het boek handmatig gemaakt worden, uiteindelijk zou ik het boek graag in een hardcover versie willen zien.

 

Bronnen

Leerplein Zwolle. (2020). Schriftelijke-communicatie. leerpleinzwolle.nl. https://leerpleinzwolle.nl/kennisbank/logopedie-termen/schriftelijke-communicatie

(2019, 12 december). Afasie – hersenaandoening. https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/afasie/

Patiëntenvereniging Hersenletsel. (2020, 28 oktober). Soorten afasie. Hersenletsel. https://www.hersenletsel.nl/alles-over-nah/gevolgen-van-nah/gevolgen-voor-de-communicatie/afasie/afasie-soorten

Ooms, L., & Boer, B. L. T. O. (2018, 25 juni). Over A-B-C, aap, noot, mies en veilig leren lezen –. Historische Vereniging Binnenwaard. https://www.binnenwaard.nl/archieven/artikelen/details/over-a-b-c-aap-noot-mies-en-veilig-leren-lezen/

Lange, H. (2010, 20 februari). Aap-noot-mies nog steeds populair. Trouw. https://www.trouw.nl/nieuws/aap-noot-mies-nog-steeds-populair~b11eb74e5/

Taal museum. (2021). – Alles over taal. Taal! https://taalmuseum.nl/nl

Taal museum. (2020). De zin van taal. Taal! https://taalmuseum.nl/nl/languageforsociety

Taal museum. (2020b). Nieuwe Woorden Gezocht. Taal! https://taalmuseum.nl/nl/kwartet

Kander, N. (z.d.). Obama’s People. LensCulture. https://www.lensculture.com/articles/nadav-kander-obama-s-people

Dass, A. (2020, 23 november). Humanae. Angélica Dass. https://angelicadass.com/photography/humanae/

(2017, 2 februari). Het (fotografie)licht gezien: leer alles over driepuntsbelichting. https://www.want.nl/lichtopstelling-driepuntsbelichting/

de Jong, T. (2020). taal als antwoord – THALIA DE JONG. Thalia de Jong. https://www.thaliadejong.nl/taal-als-antwoord

CMD METHODS. (z.d.). CMD Methods Pack – find a combination of research methods that suit your needs, van https://cmdmethohds.nl/

 

English summary

I actively experienced how a disease can make it difficult for people to communicate with other people. In recent weeks I have gone through a creative process where I converted my personal fascination into a book in which I want to give people insight into various conditions and disorders. I did this using the typical Dutch reading board ‘aap, noot, mies’. Five different people with a condition or disorder have filled in the reading board in their own way. In this blog you can read more about my creative research and how I converted language into visuals.