Definitie metamorfose: “algehele verandering van uiterlijk: een metamorfose ondergaan” (Van Dale, z.d.). Het is deze betekenis die mijn interesse heeft gewekt. Want kan ik als ontwerper gebruik maken van dit fenomeen dat zich in het dierenrijk zo veelvoudig voordoet? Tijdens dit project wil ik daarnaar opzoek gaan. Op zoek naar een manier om te werken met metamorfoses en daar verhalen mee vertellen die ik wil vertellen. Ik kijk er naar uit om door dit project meer te leren over de kunst van gedaanteverandering. 

 

Premisse: Hoe kan ik het begrip metamorfose vertalen naar een beeldend kunstwerk?

 

Start project | Inspiratie

In het beginstadium van mijn project startte ik bij het thema insecten. Ik wilde mij laten inspireren door andere makers die zich met het thema ‘insecten bezig hebben gehouden. Daarom heb ik de films Erik of het kleine insectenboek (naar het gelijknamige boek van Godfried Bomans) en Alice in Wonderland (naar het gelijknamige boek van Lewis Caroll) gekeken (Van Liempd, z.d.)(Geronimi, Jackson & Luske, 1951). Na het zien van beide films was ik geïntrigeerd geraakt door de metafoor van een rups die verandert in een vlinder. Daarom ben ik mij verder gaan verdiepen in dit metamorfose proces. Ik wilde de levenscyclus van een vlinder schematisch in kaart brengen (zie onderstaande afbeelding). Om de levenscyclus van de vlinder in kaart te brengen wilde ik proberen om zo natuurgetrouw te kijken naar het dier in de verschillende fases van zijn leven. Dit is tevens de manier die ze ook in de biologie gebruiken om hun ondervindingen in kaart te brengen. Het voordeel aan deze manier van tekenen is dat je enkel tekent wat je ziet en niet wat je denkt dat er moet zijn. Hierdoor laat je verwachtingen en vooroordelen buiten beschouwing (De Vlinderstichting, z.d.) (De Vlinderstichting, z.d.).

 

Verloop eerder project | Resultaat

Vanuit hier ben ik in eerste instantie verder gegaan met het fenomeen “metamorfose”. Ik ben van alledaagse voorwerpen vazen gaan maken. In onderstaande  drie foto’s staan de drie vazen die ik heb gepresenteerd als mijn eindwerk.

Vaas 1: Frituurpan gevuld met rozen

Vaas 2: Fles frituurolie met rozen

Vaas 3: Gefrituurde rozen (deze stonden tijdens de eindpresentatie in een simpele doorzichtige vaas)

De eerste poging heeft helaas tot een onvoldoende geleid. Voor mijn herkansing ben ik daarom terug gegaan naar een eerder punt in mijn project, namelijk de metamorfose van een vlinder.

 

Vervolg op het eerste deel van het project | Inspiratie

Om mijn project nieuw leven in te blazen ben ik gaan nadenken over het waarom van mij interesse in de metamorfose van de vlinder. Door nogmaals de schematische weergaven van de levenscyclus van de vlinder erbij te pakken, besefte ik mij dat mijn interesse werd veroorzaakt door de meerdere levens die de vlinder lijkt te hebben.

• Leven 1: het ei
• Leven 2: de rups
• Leven 3: de pop
• Leven 4: de vlinder

Voornamelijk leven 2 en leven 4 spreken mij aan dankzij het feit dat het dier in deze twee fases van zijn leven echt een dier is zoals we dat kennen met een kop, poten, ogen, etc.

Dankzij dit nieuwe inzicht wist ik dat het begrip metamorfose voor mij betekent dat iets of iemand meerdere levens kan leiden. Daarom wilde ik mij richten op het creëren van voorwerpen die meerdere levens kunnen leiden.

 

Aan de slag met fysieke objecten | Inspiratie

Voor het vervolg van mijn project was ik opzoek naar inspiratie waarmee ik kon gaan experimenteren. Ik had nog geen ideeën over welke kant het project precies op moest gaan dus besloot om 3D dieren te maken in de hoop dat er elementen waren die mij inspireerde of die opvielen. Voor het maken van de dieren heb ik gebruik gemaakt van aluminium, omdat dit materiaal stevig, maar bewerkbaar is. Ik heb ervoor gekozen om een vlinder een kever en een kwal te maken van aluminium, omdat al deze dieren een metamorfose ondergaan in hun leven.

Vlinder:

 

Kever:

Kwal:

Wat mij meteen opviel was de schaduw die op het papier viel. Je zag in de schaduw geen herkenbare vorm van het object, maar toch was het er. De schaduw leek hierdoor op een eigen leven dat afhankelijk was van het object dat het veroorzaakte en toch ook los stond van het desbetreffende object. Ik besloot daarom  een onderzoek op te zetten naar schaduwvormen.

 

Diet Wiegman | Inspiratie

Ik ben mijn onderzoek gestart door op zoek te gaan naar kunstenaars die zich bezig houden met schaduwkunst. Ik zag verschillende vormen van schaduwkunst, maar voornamelijk het werk van Diet Wiegman sprak mij aan, dankzij het feit dat het gemaakte object een andere vorm heeft dan de schaduw die het object achterlaat op de muur. Hierin zag ik duidelijk 2 gedaantes van hetzelfde leven (leven = object, gedaante 1 = vorm van het object, gedaante 2 = vorm van de schaduw). Ik wilde weten of ik dit zelf ook kon, dat zou ik gaan onderzoeken in een volgend experiment.

 

Schaduwvormen m.b.v. speelgoed | Experiment 1

Voor dit experiment wilde ik op een speelse manier kijken naar wat er zou gebeuren wanneer ik schaduwen zou maken met behulp van speelgoedstukken. Hiervoor ben ik begonnen met herkenbare objecten met een herkenbare schaduw en ben langzaam gaan toewerken naar onherkenbare objecten die herkenbare schaduwen achterlaten.

Foto 1: Koe in de wei. (Object en schaduw zijn gelijk aan elkaar).

Foto 2: Coureur met raceauto. (Object en schaduw zijn gelijk aan elkaar).

Foto 3: Meisje met paard. (Object en schaduw zijn gelijk aan elkaar).

Foto 4: Vrouw in een tent. (Een deel van de objecten en hun schaduwen zijn gelijk aan elkaar, het andere deel van de objecten heeft een andere inhoud dan de schaduw die ze achterlaten).

Foto 5: Prinses en haar kasteel. (Een deel van de objecten en hun schaduwen zijn gelijk aan elkaar, het andere deel van de objecten heeft een andere inhoud dan de schaduw die ze achterlaten).

Foto 6: 2 zwanen. (De inhoud van het object is verschillend van de inhoud van de schaduw die het achterlaat).

Foto 7: Pinokkio. (De inhoud van het object is verschillend van de inhoud van de schaduw die het achterlaat).

Foto 8: Manneke pis. (De inhoud van het object is verschillend van de inhoud van de schaduw die het achterlaat).

Ik merkte tijdens dit experiment dat het maken van herkenbare vormen uit random geplaatste objecten erg moeilijk is, toch vond ik deze vorm het meest intrigerend, omdat er twee levens lijken voort te komen uit één object/één groepje objecten. Uiteindelijk wilde ik daarom gaan toewerken naar een product dat een onverwachte schaduw afgeeft. Maar eerst was ik benieuwd geraakt of je de schaduwen ook kon laten bewegen.

 

Bewegende schaduwen | Experiment 2

Omdat het maken van herkenbare schaduwen met onherkenbare vormen erg lastig is besloot ik voor dit experiment eerst eens te kijken in hoeverre het mogelijk is om schaduwen te laten bewegen. Ik besloot dit te testen door 15 shots van een tijgerhoofd uit te knippen waarbij de bek van de tijger steeds iets meer openging zodat het lijkt alsof hij brult. Deze shots heb ik vervolgens aan elkaar geplakt.

De shots liepen echter niet goed in elkaar over, daarom is het effect van een brullende leeuw maar matig. Toch zag ik dat het idee wel kan werken, daarom ben ik hetzelfde nog eens gaan doen met een papegaai die vliegt. Dit keer heb ik erop gelet dat het buikje van de vogel steeds op dezelfde plek stond, zodat alleen de vleugels en het hoofd bewogen en er geen schokkende stukjes kwamen in het filmpje.

Dit keer voldeed het filmpje aan mijn verwachtingen. Hierdoor wist ik dat ik de schaduwen ook kon laten bewegen.

 

Feedback van Robin | Feedback

Ik wilde mijn proces dat ik tot nu toe had doorlopen graag met iemand bespreken en daarom contacteerde ik Robin Melissen en liet haar mijn werk zien. Ze gaf mij de tip om het filmpje van de vogel nog eens te maken, maar dan vanaf een ander perspectief. Hierbij doelde ze vooral op wat er dan zou gebeuren met de schaduw van de vogel. Daar ben ik dan ook mee aan de slag gegaan. Ik heb verschillende perspectieven uitgeprobeerd, maar kwam erachter dat vanaf sommige standpunten de schaduwen niet te zien waren doordat het object zelf ervoor stond. Hierdoor werd ik mij meer bewust van het feit dat de plaatsing van het object, het licht en de camera bepalen wat men wel en niet ziet. Een erg belangrijk inzicht dat ik vanaf dat moment heb meegenomen tijdens de rest van mijn experimenten.

De volgende twee filmpjes zijn uiteindelijk voortgekomen uit het experiment.

Filmpje 1: De vogel is bevestigd aan een muur en het licht schijnt erop vanaf boven, de camera is gericht op de muur.

Filmpje 2: De vogels draait steeds een paar millimeter rondom zijn eigen as.

Door het laatste filmpje werd ik benieuwd of ik tijdens het draaien van het object een nieuwe herkenbare schaduw kon creëren (dus 2 schaduwen in 1 object). In het volgende experiment ben ik daarmee aan de slag gegaan.

 

2 schaduwfiguren in 1 object | Experiment 3

Voor dit experiment heb ik van karton 2 silhouetten uitgeknipt en deze aan elkaar geplakt door 1 van de 2 silhouetten dwars door de andere te verwerken (als een soort kruis). Ik heb ervoor gekozen om dit experiment te doen met  twee herkenbare silhouetten, zodat ik goed kon onderzoeken of er wel echt twee herkenbare schaduwen gevormd konden worden.

 

Het resultaat van het experiment kwam overeen met mijn verwachtingen. Wanneer het object om zijn eigen as draait en het licht vanaf een vast punt op het object schijnt zijn de schaduwen op de muur een duidelijk herkenbaar figuur.

Belangrijk is echter wel dat de lengte van het ene figuur overeenkomt met de lengte van het andere figuur. Zo zie je bij de ballerina namelijk nog iets boven haar arm uitsteken. Dit is de bovenkant van het hoofd van de olifant.

 

Schaduwverhalen | Experiment 4

Nu vroeg ik mij echter af wat er zou gebeuren als je een object niet om zijn eigen als zou laten draaien, maar zou vervangen voor een nieuw object. Ik verwachtte dat je hierdoor net als in het filmpje van de tijger en de vogel een soort animatie/stop motion zou krijgen. Ik wilde echter niet nu al afstappen van het gebruik van 2 figuren in 1 object. Daardoor besloot ik meteen te testen of je 2 verhalen tegelijkertijd kan afspelen door twee lichtbronnen vanuit een ander punt te laten schijnen. Hierdoor is het volgende filmpje ontstaan:

Mijn verwachting kwam echter niet overeen met de werkelijkheid. Op de linker muur zou je namelijk moeten zien hoe een basketballer de bal werpt en op de rechter muur zou je de “Ministry of Silly Walks” moeten zien lopen. Er ontstaat echter veel ruis door de verschillende schaduwen die door elkaar heen lopen.

 

Onherkenbare objecten, herkenbare schaduwen | Experiment 5

Omdat het vorige experiment duidelijk maakte dat deze manier van werken met schaduwfiguren niet lukt, besloot ik weer terug te pakken naar het experiment met de olifant en ballerina. Ik was namelijk erg tevreden met de uitkomst, maar vond het vrij onbenullig dat de vorm van het object en de vorm van de schaduwen gelijk waren aan elkaar. Daarom bedacht ik een manier om de vorm van het object te vervreemden, maar de schaduw hetzelfde te laten. Dit heb ik gedaan door het basisfiguur op te meten en te delen door stukjes van 0.5 cm. Elke 0,5 cm mat ik de lengte van het object op en tekende de lijnen ervan in illustrator (foto 1 en 2). Vervolgens vulde ik de lijnen willekeurig in, waarbij ik rekening hield met het feit dat de invulling niet buiten de aangegeven lijnen mochten vallen (foto 3 en 4).

Foto 1: Basislijnen van het object waarbij elk blokje (van links naar rechts) staat voor de maten van oplopende 0,5 cm (blokje 1 = 1e 0,5 cm, blokje 2 = 2e 0,5 cm, enz.).

Foto 2: Toelichting op foto 1.

Foto 3: Invulling van de lijnen waarbij de lengtes van de lijnen niet zijn overschreden.

Foto 4: Toelichting op foto 3.

Door de figuren zoals te zien is op foto 3 uit te knippen uit karton met een dikte van 0,5 cm ontstaat er een figuur met een onherkenbare vorm die een schaduw van een olifant en ballerina achterlaat.

Foto 1: Zijde olifant.

Foto 2: Zijde ballerina.

Ik had mijn karton echter niet goed opgemeten, waardoor het object iets in elkaar gedeukt lijkt. Daarbij maken de gaatjes tussen het karton de schaduw tot een iets onduidelijker geheel.

 

Feedback van Alice, Bo, Lotte & Siebe | Feedback

Omdat ik tegen het einde van het project liep moest ik een keuze gaan maken, kies ik voor een duidelijk vorm van de schaduw en daarmee voor een duidelijk vorm van het object of kies ik voor een onduidelijk vorm van het object, maar wel een schaduw waar je enigszins een figuur in herkent. Om deze vraag te beantwoorden heb ik feedback gevraagd aan: Alice Zhu, Bo Roede, Lotte Buijvoets en Siebe de Boer. Alle vier gaven aan dat de olifant/ballerina interessanter was wanneer het object zelf geen olifant/ballerina verbeelden (experiment 5). In het geval van het eerdere experiment was er namelijk te veel sprake van een dubbeling. De waarde van de schaduw verdwijnt in dat geval terwijl ik juist wil dat de schaduw een leven op zich vormt. Door deze feedback besloot ik ervoor te kiezen om voor mijn eindproduct objecten te maken die een andere vorm hebben dan de schaduw die ze achter laten.

 

Materiaalonderzoek | experiment 6

Voor mijn eindproducten wilde ik  een verhaal vertellen dat dicht bij mij staat als ontwerper, tegelijkertijd wilde ik dat dit verhaal een connectie heeft met metamorfose, zo kwam ik op het verhaal van een man die vanaf zijn geboorte de lievelingszoon van zijn vader was (leven 1),  op zijn 17e verkocht werd als slaaf (leven 2) en later (onder)koning werd (leven 3). Dit verhaal heb ik altijd een erg mooi en inspirerend verhaal gevonden en ik heb het altijd al eens willen gebruiken voor een van mijn werken. Doordat de man in zijn leven steeds in een andere rol wordt geplaatst leidt hij telkens een ander leven net als een vlinder. Daarom leek dit verhaal mij uitermate geschikt voor mijn eindwerk van dit project. Hierbij heb ik de volgende schaduwen ontworpen.

Schaduw 1 [Zoon]: Ooievaar met een baby in een mandje / Vader met zijn zoon.

Schaduw 2 [Slaaf]: Vogel in een kooitje / Slaaf die achter een kameel wordt voortgetrokken.

Schaduw 3 [Koning]: Adelaar / Farao op een paard.

Voor mijn eindwerk was ik echter nog opzoek naar het juiste materiaal om mijn producten mee te maken. In onderstaande tabel staan de voor- en nadelen van de materialen die ik heb uitgeprobeerd en waarom ik deze materialen uiteindelijk niet heb gekozen.

	Voorwerp gemaakt van laagjes hout of foampapier (Foto 1)	Lego (Foto 2)	Klei (Foto 3)	Latex mallen maken met behulp van karton en klei (Foto 4)
Voordelen	Getest met karton.   De vorm van het object is goed onherkenbaar te maken en de vorm van de schaduw is goed herkenbaar te maken.	Het voorwerp nodigt uit om de vorm te bekijken en er een figuur in te zoeken.	De omtrek van de silhouetten zijn makkelijk uit te snijden.	Een latex mal maakt het mogelijk de eindproducten te gieten in massief gips.   De latex mal kan meerdere malen worden gebruikt.   De latex kan aangebracht worden wanneer de klei nog nat is (de klei hoeft dus niet te drogen).
Nadelen	Er is geen lasercutter beschikbaar.   Het zelf knippen van alle, meer dan 210 onderdelen, duurt heel lang.   Het opmeten en tekenen van alle onderdelen duurt heel lang.	Zeer moeilijk om onherkenbaar te maken.	Te veel dunne stukjes waardoor kans op breken erg groot is.   Drogen duurt heel lang.	De klei is te zwaar voor het karton.
Conclusie	Dit proces duurt te lang. Deze tijd is er niet, zeker niet omdat er iets in het maakproces mis kan gaan.	Het object zelf kan niet onherkenbaar gemaakt worden.	De kans op breken is erg groot en de droogtijd is te lang.	De objecten van klei en karton zijn al kapot voordat je er een mal van kan maken.

Foto 1: [Zoon] Op de foto’s is te zien hoe 1/3 van 1/3 is gedaan dit duurde 3 uur om te maken. 

Foto 2: [Slaaf] De vorm is moeilijk onherkenbaar te maken.

Foto 3: [Zoon-Slaaf-Koning] De klei moet lang drogen.

Foto 4: [Zoon-Slaaf-Koning] Alles gaat al kapot voordat er een mal van kan worden gemaakt.

 

Eindproduct

De laatste stap is dus het zoeken van het juiste materiaal waarmee ik de schaduwen kan creëren. Tijdens het assessment hoop ik een filmpje te kunnen laten zien van het eindwerk waarbij duidelijk te zien is dat het object een andere vorm heeft dan de schaduw.

 

Conclusie

Hoe kan ik het begrip metamorfose vertalen naar een beeldend kunstwerk? Dat kan door te spelen met de werking tussen licht en objecten. Dit kan in het klein zoals aan de start van mijn project waar ik simpelweg gebruik maak van speelgoed of groter zoals wanneer je twee objecten samenvoegt en deze ook nog laat bewegen zoals bij de olifant/ballerina. Door het experimenteren en onderzoeken heb ik in ieder geval een nieuwe fascinatie gekregen voor schaduwen. Iets waar ik in de toekomst nog veel meer mee zou willen doen.

 

Reflectie

Wanneer ik terug kijk op het project in zijn geheel dan zie ik nu dat het heel erg helpt om fysiek aan de slag te gaan. Het werken met fysieke voorwerpen en het werken met je handen heeft er meerdere malen voor gezorgd dat ik van het ene experiment in het andere kon rollen. Hierdoor werd mijn onderzoek steeds rijker en interessanter.

 

Bronnen

De Vlinderstischting. (z.d). Anatomie. Geraadpleegd van https://www.vlinderstichting.nl/vlinders/alles-over-vlinders/anatomie-vlinders

De Vlinderstichting. (z.d.). Levenscyclus. Geraadpleegd van https://www.vlinderstichting.nl/vlinders/alles-over-vlinders/levenscyclus2

Geronimi, C., Jackson, W., & Luske, H. (Regisseurs). (1951). Alice in Wonderland [Film]. Walt Disney Animation Studios, & Walt Disney Productions.

Van Dale. (z.d.). ‘Betekenis metamorfose’. geraadpleegd op 11 juli 2021, van https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/metamorfose#.YOsO9RMzadZ

Van Liempd, G. (Regisseur). (2004). Erik of het kleine insectenboek [Film]. A Private View, Algemene Vereniging Radio Omroep (AVRO), & Egmond Film & Television.