Orkestraal luisteren, een grote eerste stap naar meer kunnen horen in muziek.
Voor mijn Seminar wilde ik erg graag iets met muziek doen. Echter vond ik het hier lastig om te bepalen welke kant ik op wilde, aangezien muziek een heel breed onderwerp is. Ik ben mezelf gaan afvragen welke irritaties ik heb als het gaat om het begrip muziek, of misschien meer of er een probleem was waar ik mogelijk iets kon oplossen.
Een van mijn grootste irritaties is wanneer iemand zegt een liedje leuk te vinden, maar niet echt een antwoord hebt als je vraagt waarom. Ik heb altijd onderstelt dat dit een resultaat is van een liedje horen, in plaats van echt luisteren. Ik weet
Er zijn veel verschillen als het gaat om de ervaring van muziek bij muzikanten en niet muzikanten. Met dit onderzoek wil ik aantonen dat je niet een muzikant hoeft te zijn om jouw muzikale perceptie/cognitie te ontwikkelen. Los van dat dit de waardering van muziek kan verbeteren heeft dit ontzettend veel neurologische voordelen.
Binnen dit onderzoek kijk ik naar hoe niet muzikanten muziek ervaren, hoe muzikanten muziek ervaren, wat voor soorten luisteren en er zijn en ga ik opzoek naar een manier waar mensen beter leren luisteren, zonder dat zij een instrument moeten gaan bespelen.
Voor dit onderzoek zijn verschillende middelen en technieken ingezet:
- Enquête
- Experiment ‘visualiseren van jouw muzikale ervaring’
- Semigestructureerde interviews
- Retrospectieve interviews
- Literatuurstudie
- Deskresearch
- Best practices
- Thinking aloud brainstorming
- Co-reflection
Er waren een paar aspecten die ik wilde testen bij mensen. Welk verschillen zijn er tussen een eerste ervaring met een liedje en bekend zijn met een liedje. Iets anders wat ik wilde onderzoeken is hoe mensen muziek ervaren. Echter wanneer ik dit vroeg aan verschillende mensen kwam er niet echt een volledig antwoord uit. Logisch ook wel, want hoe vaak staat iemand nou stil bij zijn of haar luistergedrag en wat diegene ervaart tijdens het luisteren van muziek. Als laatste ging ik kijken of ik mensen op een laagdrempelige manier actiever kon laten luisteren naar muziek.
Proces
Muziek gedefinieerd
Volgens Henkjan Honing (1. Honing, H. 2012) wordt muziek vaak gedefinieerd als (melodisch en/of ritmisch) geluid of als taal. Echter ben ik het met beide niet helemaal eens. Muziek is geluid, maar geluid niet altijd muziek. En het hoeft naar mijn mening ook niet altijd ritmisch en/of melodisch te zijn. Ook een stilte kan muziek zijn. In de woorden van Miles Davis: “It’s not the notes you play, it’s the notes you don’t play.”. De vergelijking met taal vind ik lastig, omdat taal veel regels kent die gevolgd moeten worden. In muziek is dit een keus.
Ik zou muziek definiëren als “het spel tussen geluiden en cognitie”. Jouw perceptie pikt geluiden op en vind daar iets van. Dit maakt het ook dat muziek een enorm relatieve ervaring is. David Byrne spreekt dat muziek in een andere context plaatsen de ervaring erg kan veranderen, ondanks de muziek zelf hetzelfde is gebleven (Byrne, D. 2013). Een liedje kan heel anders zijn op basis van waar en hoe je het hoort. In het boek ‘singing in the brain’ heeft Erik Scherder het over enorm veel neurologische voordelen als het gaat om luisteren naar muziek (3. Scherder, E. 2017). Nu ben ik geen neuroloog, dus ga ik niet alle hersengebieden noemen die bezig zijn wanneer iemand naar muziek luistert, en wat de voordelen hiervan zijn, echter vond ik het wel enorm inspirerend. Muziek luisteren is een tool voor een gezond brein, en dit wil ik mensen graag laten zien.
Orkestraal luisteren
12Tone op Youtube heeft het over orkestraal luisteren (12tone, 2020, 20 november). Heel simpel gezegd komt dit neer op kunnen focussen op bepaalde stukken/instrumenten en daarbij de rest bijna negeren. Alsof je de mix van het liedje veranderd in je hoofd. Een voorbeeld hiervan is luisteren naar de bas, om uit te vogelen wat de toonsoort is. Dit maakt het mogelijk om een liedje aan te passen naar jouw voorkeuren.
In mijn interview met Daniel Zouitni geeft hij aan dat het een goede oefening is om alles te kunnen benoemen in een liedje. Dit forceert je ook om aandachtiger te luisteren.
Het experiment
Er waren een paar aspecten die ik wilde testen bij mensen. Welk verschillen zijn er tussen een eerste ervaring met een liedje en bekend zijn met een liedje. Iets anders wat ik wilde onderzoeken is hoe mensen muziek ervaren. Echter wanneer ik dit vroeg aan verschillende mensen vroeg kwam er niet echt een volledig antwoord uit. Logisch ook wel, want hoe vaak staat iemand nou stil bij zijn of haar luistergedrag en wat diegene ervaart tijdens het luisteren van muziek. Maar toch wilde ik antwoorden hierop. Als laatste ging ik kijken of ik mensen op een laagdrempelige manier actiever kon laten luisteren naar muziek.
Om hier antwoorden op te krijgen werd mijn experiment geboren. Het is een vrij simpel proces. Ik stuur iemand een liedje, diegene luistert dit liedje en schrijft in een klein aantal zinnen op wat ‘ie ervan vond en of er iets opviel of iets dergelijks. Daarna was de opdracht aan hen om minimaal 4 keer het liedje te luisteren, en ondertussen een illustratie te maken van wat er ervaren werd tijdens het luisteren. Hierna verzocht ik de persoon om nogmaals in een paar zinnen op te schrijven wat er ervaren was en of er dingen opvielen.
Dit experiment is uitgevoerd in vier weken met vier tot acht personen. Ik heb de deelnemers niet elkaars werk laten zien, zodat dit niet extra druk op zou leveren als iemand er meer moeite in zou stoppen dan een ander. Zie hieronder wat grafische uitingen en verwachtingen per liedje.
Benny Sings – Here it comes
Mijn verwachtingen waren dat er veel gelijke uitingen zouden zijn. Ik ging ervan uit dat vocalen veel invloed zouden hebben op de illustraties. Dit is ook zeker het geval geweest. Om verder te testen heb ik een enquête gemaakt (79x ingevuld) over welke muziek iemand waar luistert. De belangrijkste conclusie was dat wanneer iemand zich wil concentreren er muziek zonder vocals wordt geluisterd (b.v. klassiek of Lo-Fi hiphop)
Bonobo – Cirrus
Ik verwachte dit keer meer verschillen te zien in de uitingen en dat is ook zeker het geval. De uitingen zijn heel divers. Het is wel leuk om te zien dat mensen veel gebruik hebben gemaakt van ronde vormen.
Cory Wong – Ellie
Deze week wilde ik focussen op orkestraal luisteren. De tips die ik meegaf waren hier ook volledig op gericht. Ik verwachten in de uitingen een deel chaos en een deel rust te zien. Dit is bij de meeste ook het geval. Het viel mij ook hoe de uitingen steeds specifieker worden.
Photay – Illusion of seclution
Voor het laatste liedjes wilde ik een liedje met verschillende stukken in een liedje, alsof het een reis naar verschillende plekken is. Bij deze week was ik vooral benieuwd wat eruit zou komen. Ik had niet echt iets meer iets wat ik wilde testen. Ik was wel heel benieuwd of er een ‘reis’ terug te zien zou zijn in de uitingen.
Uitkomsten Retrospective interviews
De retrospectieve interviews hebben mij aardig verrast. Ik was benieuwd of mijn conclusies overeenkwamen met de ervaringen van de deelnemers aan het experiment, en dit was gelukkig ook zeker het geval. Het was zelfs nog effectiever dan dat ik had verwacht.
Mijn conclusies waren as volgt:
- Wanneer iemand tips krijgt over aandachtig luisteren zal deze persoon ook beter luisteren. Zonder tips of hulp is het al veel sneller onbegonnen werk.
- Wanneer iemand een activiteit uitoefent dat met de muziek heeft te maken zal dit de focus stimuleren en wordt er intensiever geluisterd.
- Het experiment laat zien dat aandachtiger luisteren makkelijker is dan het klinkt wanneer iemand een beetje begeleiding krijgt
Het mooiste wat ik te horen kreeg is dat drie van de vier geïnterviewde zeiden dat de bijgeleverde tips ook meegenomen worden buiten het experiment en dat zij nu ook vaker actief naar muziek luisteren. De vierde gaf toe dit voor dit experiment al te doen. Ook werd het veel vergeleken met een mindfulness oefening, omdat je steeds bewust probeert te worden van wat je hoort en voelt.
Het experiment is wat mijn betreft dus een groot succes. Het heeft laten zien dat wat tijd, een tekening en een klein beetje begeleiding een hoop verandering kan bieden als het gaat om luistergedrag.
Expositie
Dit experiment moet anders voor de expo. De deelnemers besteedde al gauw een uur per tekening, waar je op een expo al gauw maar een minuut hebt. Om deze reden ben ik mij gaan focussen op het demonstreren van orkestraal luisteren.
Nu wil ik niet op exposeren met uitleg en kennis, ik wil het laten horen. Ik zal een fragment van een nummer afspelen. Hierna ditzelfde fragment maar dan zonder de vocalen. Hierna nogmaals hetzelfde fragment maar dan alleen losse instrumenten. Dit zorgt ervoor dat wanneer zij het totale fragment weer horen dat zij de losse aspecten herkennen en hier beter op kunnen focussen.
Ik wil dat mensen zich afsluiten. Hierom wil ik met gordijnen een soort van tent maken. Er zal geluisterd worden met een noise canceling koptelefoon om de mensen nog meer af te sluiten. Alles moet draaien om de muziek.
Reflectie
Dit is de eerste keer dat ik een vrij project als dit heb gedaan. Ik weet van mijzelf dat ik het heel lastig vind om dingen te beginnen en af te maken. Zo ben ik begonnen met een literair onderzoek om een richting te vinden. Hier heb ik minder uit gehaald dan ik had gehoopt, maar ik vond het allemaal wel heel inspirerend.
Het experiment vond ik onwijs leuk, maar hier zou ik een aantal dingen veranderen mocht ik dit nog een keer doen. Zo had ik eerder moeten denken aan de expo, en wat ik wilde laten zien. Zo zou ik de laatste week kunnen vervangen voor de expo versie, om te testen.
Werken met mensen die deelnemen aan je experiment vond ik spannend. Ik wilde niet de vervelende man zijn die elke week zou zeuren of ze me konden helpen. Het zorgde er wel voor dat alles heel ‘echt’ voelde, wat ook een hoop extra motivatie met zich meebracht.
Ook had ik het experiment efficiënter uit kunnen voeren. De laatste twee weken kwamen de deelnemers ook steeds meer bij eigen deadlines en was er minder tijd voor en werd het sneller vergeten.
Normaal zoek ik niet graag naar feedback, zeker met een persoonlijk project als dit. Echter ben ik dit project veel op zoek gegaan naar feedback, en dat heeft mij enorm geholpen. Zo ben ik er weer aan herinnerd dat wanneer je vast zit tijdens een project, er met iemand over praten vaak de oplossing biedt.
De zin ‘wat zou ik als designer kunnen ontwerpen’ heeft mij een hoop geboden. Wanneer ik iets ontwerp als Robert sla ik snel dicht, iets wat ik vaak met eigen projecten heb. Wanneer ik denk vanuit designer Robert zijn er opeens een stuk meer opties.
Bronnenlijst
- Honing, H. (2012). Iedereen is muzikaal (5de ed.). Nieuw Amsterdam.
- Byrne, D. (2013). How Music Works (Main ed.). Adfo Books.
- Scherder, E. (2017). Singing in the brain (1ste ed.). Bohn Stafleu van Loghum.
- (2020, 20 november). How To Listen To Music Like A Pro [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=1JCRvUJUBQ0&t=205s