Synopsis.

Als vormgever is je zicht een belangrijk onderdeel van je leven. Vrijwel alles wat je maakt geef je vorm door middel van zicht. Ziet het er wel mooi uit en straalt het uit wat jij zou willen? zijn vragen die je jezelf vaak stelt als vormgever. Maar wat nou als je zicht wegvalt? Blinde mensen geven op een hele andere manier vorm. Zij gebruiken andere zintuigen, zoals voelen en horen. Zij kunnen, net zoals jij en ik, ook kunst maken, en dát is wat mij fascineert.

In dit verslag neem ik jullie mee door mijn onderzoeken en proces om te ontdekken hoe je vorm kan geven zonder zicht. Ik leef me in en geef vorm zonder zicht, doe een co-creatie sessie en experimenteer veel, om uiteindelijk een kunstwerk te maken die je niet kan zien, maar wel kan voelen. 

Premisse

Vormgeven zonder zicht.

 

Scope

Deze Seminar focuste ik mij op vormgeven zonder zicht. Ik wilde mij inleven in iemand die niet kan zien, en ontdekken hoe zij vorm zouden geven. Zij letten immers op hele andere dingen dan een ziend persoon. 

Ik onderzocht dit aan de hand van A day in the life, Benchmark creation, participant studies en experimenten. Ik heb me verdiept in blinde kunstenaars en de manieren waarop zij kunst maken. Dit gebeurd voornamelijk op gevoel en met verschillende materialen. Het zintuig wat het dus tijdens het vormgeven voornamelijk overneemt van je ogen, zijn je handen en dus je gevoel. 

Dit onderzoek heeft me veel nieuwe inzichten gebracht. Zo hoeft alles niet persé mooi of realistisch vormgegeven te worden, maar kan ook iets mooi of interessant aanvoelen. 

 

Creatief proces

Voor het onderwerp “Zien zonder zicht” werd ik geïnspireerd door mijn schoonmoeder; zij is namelijk blind. Ik kan mij zelf geen leven zonder zicht voorstellen, terwijl het voor haar realiteit is. Vooral in de grafische sector is zicht heel belangrijk – alles moet er strak en gelikt uit zien. Daarom wilde ik tijdens deze seminar ontdekken hoe je kan vormgeven met andere zintuigen. Mijn hoofdvraag luidt daarom:

Hoe kan je vormgeven zonder zicht?

 

Oriënteren

Dit project ben ik begonnen met het opzoeken van blinde kunstenaars. Ik wilde me verdiepen in hun manier van kunst maken, welke zintuigen het van hun ogen overnemen en op welke dingen zij letten tijdens het vormgeven. Ik stuitte toen op een documentaire van George Kabel “Een Gevoel van Zwart” (Kabel, 2019). George (afbeelding 1) is een Nederlandse blinde beeldhouwer. Wat mij fascineerde aan deze documentaire is zijn blik op objecten. Zo let hij heel erg op textuur, gewicht en vormen. Het beeldhouwen doet hij dan ook volledig op gevoel en tast alles af of het voor hem het juiste gevoel afgeeft.

Afbeelding 1: George Kabel

 

Experimenteren

Aan de hand van de documentaire ben ik zelf blind gaan kleien. Ik deed mezelf een blinddoek om en ging vormgeven op gevoel. Niet naar wat er mooi uit zou zien, maar wat fijn aanvoelde. Ik probeerde verschillende patronen en vormen te gebruiken. Hiernaast zie je het eindresultaat (afbeelding 2). Ik had een stuk klei in mijn handpalm geduwd zodat deze de vorm van mijn hand aannam, en vervolgens hier met mijn vingers gaatjes in geduwd en een gedraaide rand omheen gevouwen. Toen ik mijn blinddoek afdeed zag het kleisel er totaal anders uit dan ik had verwacht. 

Afbeelding 2: Kleien

 

Wat me opviel is dat ik iets heel abstracts heb gemaakt, er zit geen herkenbare vorm in. Als ik zou kleien met zicht, zou ik waarschijnlijk een bestaand object hebben nagemaakt. Dus dit was een interessant inzicht, dat ik zonder zicht andere objecten maakt dan met zicht. 

Omdat ik zelf veel teken, wilde ik ontdekken wat er zou gebeuren als ik dat blind zou doen. Ik wilde ook hier geen bestaand object schilderen, maar puur op gevoel iets creëren. Ik liet mijn kwast over het papier glijden en maakte verschillende bewegingen en patronen (afbeelding 3). Ik werd me veel bewuster van de vormen die ik maakte en het textuur van papier. Ik maakte veel gebruik van patronen, zoals strepen en stippen omdat dat fijn aanvoelde op papier. 

Afbeelding 3: Schilderen op gevoel

 

Ik heb al een keer eerder met een les een opdracht gedaan waar je je ogen sluit, en je je stift op papier laat bewegen op de muziek. Dit besloot ik nog een keer te doen, om te onderzoeken of muziek ook invloed kan hebben op je kunst (afbeelding 4). Eerst deed ik het met vrolijke muziek (links), en vervolgens met droevige muziek (rechts). De afbeelding met vrolijke muziek bevat veel meer krabbels en lijnen dan de ander. Muziek heeft dus wel degelijk invloed hierop.

Afbeelding 4: Met  vrolijke muziek (links)  en met droevige muziek (rechts)

 

A day in the life

Om me nog iets beter in te kunnen leven in een blind persoon en om te kijken welke zintuigen het van mijn ogen overnamen, besloot ik om 

“A day in the life” te gaan doen. Ik heb 2 uur lang met een blinddoek een aantal handelingen uitgevoerd. Zo heb ik ontbeten, gedoucht, mezelf aangekleed en mijn spullen gepakt om naar buiten te gaan.

Het zintuig wat dus vooral mijn zicht overnam, was voelen. Ik voelde bijna alles wat ik deed, waar ik liep en wat ik zocht. Wel moest ik goed nadenken waar ik alles had neergelegd, zodat ik het makkelijker kon vinden. Het is dus allemaal zonder zicht wel te doen, maar kost wel wat meer tijd en moeite.

 

Blind schilderen

Nadat ik deze experimenten in de les had laten zien, kreeg ik als tip om elke dag blind te gaan schilderen en te kijken of er verschil is tussen het begin en eind. Ik ben vervolgens elke dag blind een kat gaan schilderen (afbeelding 5). Ik pakte elke keer 3 kleuren; bruin voor de kat, groen voor het gras en blauw voor de lucht, zodat ik achteraf de verschillende elementen kon herkennen. Na het schilderen schreef ik observaties op van wat me op viel. Zo kon ik met de kwast voelen waar de verf nog nat was, en hierdoor herkennen wat ik had gemaakt, en maakt de kwast een ander geluid als de verf op is. Ook gaf toetsend schilderen me meer controle over de vormen en begon ik na een aantal dagen een eigen techniek te ontwikkelen. Ik meette namelijk alles op met mijn vingers, waardoor alles meer in verhouding bleef en de vormen minder door elkaar heen liepen. 

  

Afbeelding 5: Elke dag blind een kat schilderen

 

Als je dag 1 en dag 7 naast elkaar legt, zie je wel echt verbetering (afbeelding 6). Bij dag 1 lopen alle vormen en lijnen dwars door elkaar heen, en staat alles op dezelfde plek, terwijl bij dag 7 de kat wel beter te herkennen is. Hoe vaker ik dus blind schilderde, hoe “realistischer” de kat er uit kwam te zien.

Afbeelding 6: Elke dag blind een kat schilderen, dag 1 en 7

 

Als feedback kreeg ik om de realistische vormen van de kat los te laten, en meer op gevoel te schilderen en dus andere elementen van de kat uit te beelden. Hierbij ook de kleuren loslaten en deze voortaan ook blind gaan pakken en mengen. 

 

Moodboard/benchmark creation

Omdat ik me verder wilde  verdiepen in het kunst maken zonder zicht, ben ik kunstwerken van blinde kunstenaars op gaan zoeken (afbeelding 7). Kunstenaars zoals George Kabel, Mirjam Damstra en Esref Armagan hebben allemaal hun eigen techniek om te vormgeven. Zo maakt Kabel beelden met interessante vormen en texturen, maakt Damstra gebruik van de Taktila methode van Jofke van Loon en heeft Armagan een eigen manier om toch kleuren te kunnen “zien” door omschrijvingen van anderen. 

Vrijwel alle kunst die blinde kunstenaars maken is voelbaar. Ze gebruiken verschillende materialen wat er voor zorgt dat vormen van elkaar onderscheiden kunnen worden. 

Afbeelding 7: Moodboard

 

Stoffen

Naast schilderen wilde ik ook graag iets met stof doen, ook omdat uit mijn onderzoek zo ver steeds naar voren kwam dat het zintuig “voelen” het vaak overnam als je je zicht verliest. Ik knipte een oud shirt in stukken en ging hier met een blinddoek om weer mee aan de slag. Ik maakte verschillende vormen die voor mij erg interessant aanvoelde (afbeelding 8 ). Zo heb ik stukken stof geknoopt, gedraaid en geplooid. 

Ook hier, net als bij het kleien, kwam het er anders uit te zien dan ik dacht. Het voelen was belangrijker dan hoe het er uit kwam te zien. Het voelde voor mij erg interessant aan, door de verschillende vouwen en vormen, terwijl het qua zicht niet persé interessant voor mij was. 

Afbeelding 8: Stoffen

 

Participant observation

Ik wilde ook graag kijken wat het verschil is tussen iemand die tijdelijk niet ziet (geblinddoekt) vs. iemand die blind is, qua vormgeven. Daarom had ik een participant observation ingepland. Ze kregen beiden een canvas en verf, en mochten zelf bepalen wat ze wilden maken. 

Wat mij opviel is dat de geblindoekte persoon van tevoren bedacht wat hij wilde maken. Hij wilde een weiland met een regenwolk maken, terwijl de blinde meteen aan de slag ging met lijnen en patronen (afbeelding 9). De blinde maakte dus een heel abstract schilderij, terwijl de geblindoekte meer realistisch werkte. 

Afbeelding 9: Participant observation, geblindoekt (links) vs blind (rechts)

 

Blind schilderen 2.0

Het abstract schilderen wilde ik zelf ook uitproberen, dit kreeg ik ook te horen uit feedback en zag ik ook terug bij participant observation. Ik liet het realistische beeld en kleuren van de kat los en ging schilderen op gevoel. Als ik aan katten denk denk ik aan wollig, nagels en krabben, dus dit heb ik met verf laten zien (afbeelding 10). 

Ik lette op hele andere dingen dan eerst; eerst moest de kat zo realistisch mogelijk lijken, terwijl ik nu meer het gevoel van katten wilde namaken. Het kwam er daardoor ook minder herkenbaar als kat uit te zien, maar je ziet wel het gekras van de nagels en de wollige vacht terugkomen.

Afbeelding 10: Blind een kat schilderen, abstract

 

Moodboard/benchmark creation 2.0

Tijdens de participant observation raakte ik geïnspireerd door een item wat de blinde persoon in huis had, namelijk een Rubics Cube voor blinden. Deze had niet alleen aan elke kant een ander kleurtje, maar ook een ander patroon wat je kon voelen. 

Vervolgens heb ik verschillende producten onderzocht  die gemaakt zijn voor blinden (afbeelding 11). Zo zie je de net genoemde Rubics Cube, geleidenlijnen, dobbelstenen, een puzzel en een schaakbord die je kan voelen en natuurlijk het brailleschrift. Allemaal bevatten ze elementen die voelbaar zijn voor blinden, zodat zij deze ook kunnen gebruiken.

Dit inspireerde mij voor mijn eindproduct, ik wilde iets tastbaars gaan maken, wat niet op zicht maar puur op gevoel. Iets met verschillende texturen en reliëf.

Afbeelding 11: Moodboard 2.0

 

Experimenteren met reliëf

Ik was geïnspireerd door Klaas Gubbels, een kunstenaar die jaren lang alleen maar koffiepotten vormgeeft (Gubbels, z.d.). Ik was natuurlijk eerder al bezig geweest met elke keer een kat schilderen, en besloot daarom om hier de rest van dit project ook mee verder te gaan. Dit keer alleen niet met verf, maar door de kat voelbaar vorm te geven (afbeelding 12). Ik begon met de kat voelbaar te maken met wol, omdat ik katten associeer met zacht en wollig. Ik maakte het silhouet van de kat en vulde deze vervolgens met wol. 

De wol vond ik alleen te zichtbaar, ik wilde eigenlijk iets creëren wat niet te zien maar wel te voelen was. Dus besloot ik om over te stappen op een lijmpistool, aangezien dit een stuk minder goed zichtbaar is op papier. Ik maakte verschillende patronen en pastte deze wederom toe op de kat. 

Ik merkte wel dat ik weer voor de realistische kat ging, terwijl ik dat eerder juist los wilde laten. Ook was het lastig om verschillende patronen door elkaar te gebruiken met het lijmpistool omdat dit dan samensmolt. Daarom besloot ik ook om dit los te laten en me met een andere techniek bezig te houden; de Taktila methode.

 

Afbeelding 12: Experimenteren met reliëf

 

Taktila methode

Jofke van Loon heeft een methode ontworpen waarmee je kleuren kan voelen (van Loon, z.d.). Elke kleur is hierbij gekoppeld aan een gevoel, zo is geel bijvoorbeeld harig en blauw koel en glad. Met zo’n voelbaar kleurenpallet kan je dus kleuren goed van elkaar onderscheiden en op deze manier vormgeven zonder zicht. Ik heb dit kleurenpallet zelf uitgewerkt en deze wil ik gaan gebruiken voor mijn eindproduct (afbeelding 13).

Afbeelding 13: Taktila methode

 

Eindproduct en expositie

Voor mijn eindproduct wil ik een voelbaar schilderij maken. Ik ga hiervoor weer verder met de kat, die ik het hele proces al heb meegenomen. Ik wil iets ontwerpen wat je niet (goed) kan zien, maar wel goed kan voelen. Door verschillende kleuren, en dus materialen, te gebruiken kan ik meer leven geven aan de kat en deze interessant maken om ook zonder zicht te “bekijken”. 

Tijdens de expositie wil ik dan ook graag dat mensen mijn eindproduct gaan voelen in plaats van bekijken. Of dat gebeurt door middel van een blinddoek of een donkere ruimte weet ik nog niet, maar waar het mij voornamelijk om draait is dat ze niet meteen gaan oordelen op hoe iets er uit ziet, maar het eens van een andere kant “bekijken”. 

 

Conclusie

“Hoe kan je vormgeven zonder zicht?” Was de vraag waarmee ik deze Seminar mee begon. Ik heb deze vraag door middel van experimenten, benchmark creation, participant observation en a day in the life kunnen beantwoorden. Als je zicht wegvalt, nemen andere zintuigen het over. Bij vormgeven wordt het vaak overgenomen door “voelen”, je tast veel af en maakt ontwerpen die interessant en fijn aanvoelen voor je handen. Het hoeft er niet altijd mooi uit te zien, het is ook belangrijk dat het goed voelt. Letterlijk en figuurlijk. 

 

Reflectie

Ik vond het een heel interessant onderwerp om mij verder in te verdiepen. Ik werk normaliter veel op de computer en dus digitaal, waar je vrijwel alleen met je zicht vorm kan geven. Het was dus best een uitdaging om dit los te laten en me op andere zintuigen te focussen. Ook wel eens leuk om een heel project analoog te werken, dat maakte het een stuk uitdagender maar wel interessant. 

Wat ik van deze Seminar heb geleerd is dat “mooi” niet alleen zicht is, maar mooi is ook gevoel. Niet alles hoeft ergens op te lijken of er “mooi” uit te zien, het kan ook op een andere manier vormgegeven worden waardoor het stukje “mooi misschien” voor je ogen niet zichtbaar is, maar wel voor je gevoel. En dat is het belangrijkste en neem ik ook zeker mee in de toekomst. 

Ik zou de volgende keer meer participant observations of co-creatie sessies willen doen, waarbij ik niet alleen let op schilderen maar ook creëren met verschillende materialen. Ook zou ik persoonlijk met een blinde vormgever of kunstenaar willen spreken zodat ik me nog beter in kan leven in deze personen.